ATV1

O‘zbekistonda ob-havoning g‘ayritabiiy sovuqligi tufayli sabzavot narxi oshib, bu bo‘yicha piyoz yetakchilardan biri bo‘ldi. Sovuq asta-sekin pasayishni boshladi va yaqin kunlarda havo haroratining bosqichma-bosqich oshishi kutilmoqda. Biroq “EastFruit” tahlilchilariga ko‘ra, piyoz narxi pasaymaydi, balki aksincha, o‘sishda davom etishi mumkin.

Sovuq havo sababli “muzlamagan” so‘zi fermer va savdogarlar tomonidan reklama qilinadigan sifatli piyozning asosiy xususiyatiga aylandi.

O‘zbekistonda piyozning bir qismi odatda yomg‘irdan himoya qilish uchun faqat shiypon ostida saqlanadi. Mamlakatning aksariyat hududlarida qishda havo harorati kamdan-kam hollarda 10 darajadan pastga tushsa-da, vaqti-vaqti bilan bu hali ham davom etmoqda. Bu yilgi mavsumdagi sovuq O‘zbekistondagi piyoz zaxiralariga katta zarar yetkazdi.

Mamlakat poytaxti Toshkent shahrida 2023-yilning 10-yanvaridan 15-yanvarigacha besh kun davomida havo harorati kunduzi  -13 daraja, kechasi esa -17 darajagacha sovuq bo‘ldi. Bu haroratda piyoz shunchaki muzlab qoladi. Ular eritilgandan keyingi holati esa juda tez yomonlashadi.

Albatta, nazariy jihatdan, butunlay muzlatilgan piyozni tozalash va muzlatilgan holda sotish mumkin, ammo bunday ekstremal sharoitlarda piyozni tozalash uchun ko‘plab odamlar kerak bo‘ladi.

Eslatib o‘tamiz, 2023-yilning 6-yanvaridan 13-yanvarigacha O‘zbekistonda sariq piyozning o‘rtacha ulgurji narxi 5 000 dan 6 000 so‘m/kg gacha ya’ni 20 foizga oshgan edi.

2023-yil 13-yanvar holatiga ko‘ra, ushbu mahsulotlarning o‘rtacha ulgurji narxi o‘tgan yilning shu sanasiga nisbatan 3 baravar va 2020—2021-yillarning shu sanasiga nisbatan qariyb 4 baravar yuqori bo‘lgan.

Narxlar yuqoriligi uchun O‘zbekiston 2023-yilning 1-yanvaridan 15-yanvarigacha bir tonna ham piyoz import qilmagan.

2023-yil yanvar oyining birinchi yarmida O‘zbekiston piyozning sof importchisiga aylandi. Dastlabki hisob-kitoblariga ko‘ra, bu davrda 3 000 tonnadan ortiq piyoz import qilingan, ularning katta qismi Qozog‘istondan olib kelingan.

Biroq 17-yanvar kuni Qozog‘iston piyoz eksportini 3 oy muddatga taqiqlash bo‘yicha qaror qabul qildi. Hukumat ushbu qarorni shunday izohlaydi:

“Qozog‘istonning janubiy viloyatlarida, shuningdek, katta hajmdagi mahsulot buzilgan O‘zbekistonda kuchli sovuqlar ham tannarxga qo‘shimcha bosim o‘tkazmoqda. Asosiy piyoz ishlab chiqaruvchilar hozirda Qozog‘iston mahsulotini faol ravishda import qilmoqda”

Qozog‘iston tomonidan piyoz eksportiga qo‘yilgan to‘liq taqiq O‘zbekistonda ushbu mahsulot narxining keskin oshishiga olib kelishi kutilmoqda. O‘zbekiston uchun ichki bozorda piyoz tanqisligi juda kam uchraydigan va g‘ayritabiiy hodisadir.

Qo‘shni Qozog‘iston tomonidan kiritilgan cheklov yagona muammo emas. Piyoz narxi o‘sishiga bir qancha omillar sabab bo‘ladi. O‘zbekistonda piyoz zaxiralarining qisqarishi, bozorda ushbu mahsulotning cheklanganligi sharoitida mamlakatda qishki piyozning yangi hosili paydo bo‘lishi uchun hali ko‘p vaqt bor — taxminan 2-2,5 oy.

Anomal sovuq ob-havo O‘zbekistonning eng janubiy viloyatlari, ya’ni bu mahsulotlar bozorga birinchi marta kirgan qishki piyozning yangi hosiliga qanday ta’sir qilgani hozircha ochiq savol. Ehtimol, erta qish piyozi ham sovuqdan zarar ko‘rgan.

Joriy yilning avgust oyidan boshlab Pokiston halokatli darajaga yetgan suv toshqinlari oqibatida mahalliy ekinlarning nobud bo‘lishi sababli O‘zbekistondan piyoz import qila boshladi.

Agar avgust va sentabr oylarida O‘zbekistondan Pokistonga piyoz yetkazib berishning oylik hajmi uch ming tonnadan oshmagan bo‘lsa, oktabr oyida bu ko‘rsatkich avvalgi ikki oyga nisbatan bir necha barobar oshdi.

2022-yil noyabr oyida ham Pokiston o‘zbek piyozining asosiy xaridori bo‘lib qoldi. Dastlabki rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, 2022-yil noyabr oyida O‘zbekiston 10,4 ming tonna yangi piyoz eksport qilgan va bu hajmning 96 foizi Pokistonga to‘g‘ri keladi.

Shu bilan birga, 2022-yilning avgustidan noyabrigacha Pokistonning o‘zbek piyozining umumiy eksportidagi ulushi oydan oyga oshdi: avgustda — 70 foiz, sentabrda — 79 foiz, oktabrda — 87 foiz, noyabrda esa — 96 foiz.

O‘zbekistonning Pokistonga katta miqdordagi eksporti piyoz zaxiralariga o‘z ta’sirini o‘tkazgani tabiiy. Biroq yana bir savol tug‘iladi. Mamlakat piyoz eksport qilmaganida mahsulotni anomal sovuqda saqlab qola olarmidi?

Pokistonning piyozga bo‘lgan faol talabi hali tugagani yo‘q. O‘zbekiston ushbu davlatga piyoz eksportini butunlay to‘xtatgan taqdirda Pokiston yangi bozorlarni qidirishni boshlaydi. Qozog‘iston tomonidan piyoz eksportiga kiritilgan cheklov ortidan yangi bozorlar O‘zbekiston uchun ham kerak.